De kapper trekt hard aan mijn natte haren met een kam. Accuut schieten de tranen in mijn ogen van de pijn. “Sorry, maar dit moet even” zegt de kapper. Ik sta met mijn mond vol tanden. Dit kan toch niet de bedoeling zijn?!
Later biedt de kapper excuses aan. Ik duik in de wereld van haarverzorging en ontdek dat dingen anders hadden gekund. Met een paar simpele handelingen had de pijn achteraf voorkomen kunnen worden…
Net als 1 op de 5 mensen ben ik een hoogsensitief persoon (HSP). HSP hebben een gevoeliger zenuwstelsel: prikkels (ook van de kapper en bijbehorende producten) komen intenser binnen. Alle reden om een kapper en bijbehorende haarproducten te kiezen die je voeden, in plaats van die je (onbewust) laten lijden en je (energie) ondermijnen.
In deze blog ontdek je:
- Wat haar precies is en hoe het werkt
- Waarom er problemen rondom haren kunnen zijn
- 11 tips hoe je het beste kunt omgaan met je haar
Dit geeft energie!
Wat is haar?
Haar is dood weefsel en bestaat uit ‘haarschubben’: dit zijn een soort kleine klepjes die de buitenste laag van elke haar vormen. Haarschubben zijn vergelijkbaar met dakpannen: ze liggen voor een deel over elkaar en kunnen door verschillende factoren open en dicht staan.
Haarschubben reageren bijvoorbeeld op zuur (zoals azijn) en basische stoffen (als zeep):
- In een zure omgeving sluiten de haarschubben.
- In een basische omgeving openen de haarschubben. Dit kan leiden tot poreus, droog en broos haar dat snel breekt.
Idealiter heeft hoofdhaar een pH-waarde van rond de 5,25-5,5: zulk haar zit er vaak mooi glanzend uit. In de praktijk heeft niet iedereen deze waarde: als je een vettige hoofdhuid hebt, heb je vaak een lagere pH-waarde dan 5 (je hebt dan een zure hoofdhuid). Als je een zeer droge hoofdhuid hebt, heb je vaak een zuurgraad hoger dan 7 (en een basische hoofdhuid).
Oorzaken van haarproblemen
Er zijn externe en interne factoren die kunnen zorgen voor problemen rondom haren zoals beschadigd, ruw, stroachtig, broos en/of dof haar, gespleten haarpunten en jeuk en/of schilfers:
Externe factoren:
- Ongezonde voeding. Een tekort aan bepaalde vitaminen (zoals B-vitaminen) en mineralen kan bijvoorbeeld zorgen voor broos haar.
- Chemische behandelingen zoals verven en permanenten. Hierdoor kunnen haarschubben open gaan staan.
- Chemische/agressieve haar (styling)producten zoals volumeproducten en shampoos, hierdoor kunnen haarschubben open gaan staan.
- Hitte door de krultang (meestal rond 150-220 graden Celsius), stijltang en föhn: dit kan haarschubben openen en zorgen voor droog haar.
- Een kam of borstel die je haar beschadigt, dit kan ook door te veel en te hard kammen/borstelen en aan haren trekken bij nat en droog haar.
- Niet goed uitgespoelde haarproducten (zoals shampoo- of conditioner), deze kunnen bijvoorbeeld voor jeuk en schilfers zorgen. Je kunt onderzoeken of dit bij jou het geval is door een beetje talg van je hoofdhuid af te krabben en dit met wat water in een transparante pot met deksel te doen en het flink te schudden. Als je schuim ziet zijn dit resten shampoo/conditioner en geen roos.
- Hardhandig je haren droog wrijven met een handdoek.
- Zeewater/zwemwater met chloor kan je haar uitdrogen.
- Luchtverontreiniging.
Interne factoren:
- Lichamelijke problemen waardoor voedingsstoffen niet goed worden opgenomen.
- Stress.
- Hormonen.
11 haarverzorging tips:
Haarverzorging tip 1. Eet gezond en drink voldoende water
Voeding zorgt er niet voor dat je dode haarpunten weghaalt (haren zijn dood weefsel). Gezonde voeding kan wel helpen om sterkere haren te krijgen die minder snel breken. Na circa 2-3 maanden kun je normaal gesproken resultaat merken, als je geen gezondheidsklachten zoals opnameproblemen in de darm en dergelijke hebt.
Haarverzorging tip 2. Vermijd chemische haarbehandelingen
Door chemische haarbehandelingen te vermijden, zorg je ervoor dat je haarschubben gesloten blijven. Dit helpt om je haar er gezond uit te laten zien. Wil je toch je haar verven? Verf je haar bijvoorbeeld met natuurlijke verf, zonder hormoonverstorende stoffen en andere (mogelijk) schadelijke/ondermijnende ingrediënten.
Haarverzorging tip 3. Gebruik pure natuurlijke haarproducten
In de praktijk zit er veel ‘rommel’ door haarproducten. Zo kunnen plastic-achtige stoffen aan haarproducten zijn toegevoegd, die het haar beter doorkambaar en glanzend maken. Veel gezondheidseffecten van stoffen (helemaal in combinatie met elkaar) zijn op lange termijn onbekend en niet onderzocht door onafhankelijke wetenschappelijke studies.
Gebruik producten met pure natuurlijke ingrediënten, zonder hormoonverstorende stoffen. Zo kun je klachten zoals irritatie en schilfers voorkomen.
Er bestaan veel misverstanden over wat échte pure natuurlijke ingrediënten zijn: de term natuurlijk is niet beschermd. Ook in biologisch gecertificeerde producten kunnen synthetische stoffen zitten die niet bevorderd zijn. In deze blog kun je hier meer informatie over vinden. Vermijd bijvoorbeeld Sodium Lauryl Sulfate (SLS), Sodium Laureth Sulfate (SLES), parabenen, siliconen, de kankerverwekkende stof coal tar (koolteer, zit vaak in anti-roosshampoo), parfum, geurstoffen en etherische olie omdat deze de huid kunnen irriteren en mogelijk hormoonverstorend werken.
In het aan te raden boek het Anti rimpel complex van Robin van Wechem kun meer over ingrediënten lezen die je beter kan vermijden. Let op: er worden in het boek suggesties voor shampoos gedaan waar ik niet achter sta, omdat ze ingrediënten bevatten die (mogelijk) schadelijk zijn zoals parfum en geurstoffen en Potassium Sorbate.
Een shampoo zonder ‘rommel’ is bijvoorbeeld Logona Pure Shampoo & Douchegel (update 2023: ik begrijp dat deze shampoo niet meer leverbaar is): toen ik deze gebruikte voelde mijn haar nog vettig na het haren wassen. Mijn hoofd en haren moesten gewend raken aan een shampoo zonder ‘rommel’, in deze blog deel ik daar later verder meer over.
Een andere shampoo die ik tegenkwam zonder ‘rommel’ is Mas Newen Lemongrass shampoo; hier zit essentiële olie in. Omdat dit mogelijk hormoonverstorend kan werken, heb ik geen ervaring met deze shampoo.
Haarverzorging tip 4. Gebruik de föhn, stijltang en krultang niet/met mate
Hitte van een föhn of iets dergelijks is niet positief voor je haar; het kan ervoor zorgen dat je haarschubben openen, te veel uitdroogt en pluizig wordt. Een hittebeschermer kan dit voorkomen; deze bevatten echter vaak chemische/agressieve ingrediënten. Wil je toch föhnen? Werk van onder naar boven.
Haarverzorging tip 5. Gebruik een borstel en kam die positief voor je haar is
Of een kam of borstel beter voor je is, hangt af van je haartype (en onder meer de dikte, elasticiteit, dichtheid en porositeit) en voorkeur. Een borstel kan over het algemeen beter ontklitten.
- Voor kroeshaar werkt een kam vaak beter.
- Voor haar met een slag of Europees krullend haar kun je een kam gebruiken, dat kan pluizigheid mogelijk voorkomen.
- Voor sluik haar kun je een kam en/of borstel gebruiken.
Algemene borstel tips:
- Borstel van onder naar boven. Op deze manier trek je minder hard aan je haar en hoofdhuid. Dit helpt je tevens om klitten er makkelijker uit te werken.
- Borstel rustig, afhankelijk van je haartype kan dit wellicht in de ochtend en avond om klitten te voorkomen.
- Vermijd het borstelen of kammen van nat haar omdat dit kwetsbaarder is dan droog haar. Het kan dan sneller beschadigen/breken. Wil je toch nat haar borstelen (bijvoorbeeld omdat je merkt dat je (krullende) haar het hier beter op doet)? Gebruik dan een speciale borstel die hiervoor gemaakt is zoals een Tangle Teezer voor wet hair (ik heb helaas nog geen duurzame en niet-plastic (wat mogelijk hormoonverstorend is) variant van hout/bamboe e.d. gevonden).
- Wordt je haar snel vet? Dan kan het soms helpen om vooral alleen in de lengte te borstelen (niet teveel op/rond de hoofdhuid).
Hoe kies je een borstel? Een algemene richtlijn:
- Lang haar? Kies een grotere borstel.
- Kort haar? Kies een kleinere borstel.
- Dik haar? Kies langere pinnen.
- Dun haar? Kies dunnere pinnen.
Tip: kies het juiste materiaal voor een borstel
Er bestaan borstels van plastic, metaal, hout en/of bamboe, soms met haren van dieren (zoals varkens of zwijnen) en/of synthetische haren/pinnen. Plastic en metaal kan haren beschadigen. Soms hebben synthetische haren ionentechnologie die statische haren willen voorkomen. Plastic materialen kunnen mogelijk hormoonverstorend zijn.
HSP hebben vaak een groot hart voor dieren en het milieu. Sommige leven veganistisch/vegetarisch. Tip, kies voor:
- Een variant zonder dierlijke producten zoals dierlijke haren, dit is diervriendelijker.
- Goedgekeurd hout/bamboe bijvoorbeeld met FSC-logo, in plaats van plastic. Dit is gunstiger voor het milieu, bijvoorbeeld vanwege de plastic soep. Ook is dit waarschijnlijk gunstiger voor je hormonen.
- Als het goed voelt: de (plastic) kammen/borstels die je hebt totdat ze kapot zijn of geef ze aan de kringloop of iets dergelijks, voordat je nieuwe producten aanschaft. Dit is beter voor het milieu.
- Een niet geverfde optie vanwege milieu redenen.
Voordelen van een houten borstel:
Een houten borstel:
- Werkt normaal gesproken antistatisch (als het deel waar pinnen inzitten uit rubber is gemaakt).
- Is hypoallergeen.
- Absorbeert en verdeelt olie in je haar die van nature aanwezig is. Je eigen natuurlijke olie werkt als een conditioner; het is belangrijk om deze goed door je haar te verdelen, anders wordt je haar aan de bovenkant vet en kan de rest van je haar (zoals punten) droog lijken.
- Verbetert bloedcirculatie.
- Masseert je schedel.
- Heeft normaal gesproken zachte uiteinden (in tegenstelling tot een plastic borstel), wat kan voorkomen haar niet beschadigt.
Onderhoud houten borstel
Check de handleiding of vraag de fabrikant om advies hoe jij je houten borstel het beste kan onderhouden. Vaak geldt:
- Om het hout van het handvat van de borstel elastisch en langer mooi te houden kan het soms helpen om er een druppel olijfolie op te smeren.
- Reinig de houten borstel 1 keer per maand met wat milde shampoo op handwarm water en verwijder haren en pluisjes met een fijne kam (soms zit die bij de borstel of kan je die erbij kopen). Laat de natte borstel goed drogen (niet op de verwarming), met de haren/tanden naar beneden op een handdoek.
Wat voor houten borstel kies je?
Kies een houten vegan borstel die FSC gecertificeerd is; dit is diervriendelijk en beter voor het milieu. Vind een borstel die niet te hard/pijnlijk is.
Haarverzorging tip 6. Was je haren op de juiste manier
Water en shampoo drogen haren en hoofdhuid uit (je verwijdert de natuurlijke talg-laag): hoe minder je je haren wast, hoe minder je je haren en hoofdhuid uitdroogt. Dit is in die zin beter voor je hoofdhuid en haren.
Anders wordt er elke keer na een wasbeurt relatief meer talg aangemaakt om de droogheid te ‘compenseren’: hierdoor oogt je haar vaak gauw vet, waardoor je het weer wilt wassen en in een vicieuze cirkel terecht komt. Hoe vaker je je haar wast, hoe sneller het vet wordt.
Low poo, no poo, rinse only
Sommige HSP bouwen shampoo gebruik zoveel mogelijk af en gebruiken minder/geen shampoo dan voorheen, bijvoorbeeld in de vorm van:
- Low Poo (Low Shampoo): haren wassen met een shampoo zonder sulfaten, siliconen en parabenen. In de praktijk heb ik gemerkt dat het uitdagend is om een shampoo te vinden die hier aan voldoet, in combinatie zonder bovengenoemde (mogelijk hormoon verstorende/irriterende) parfum en geurstoffen en dergelijke.
- OH-poo (Only Hydroxide): haren wassen met een natuurlijke haarzeep, nagespoeld met een zuur.
- No Poo (No shampoo): geen shampoo gebruiken. Sommige mensen wassen hun haar:
-niet (sebum only).
-enkel met andere natuurlijke producten zoals kruiden. Er bestaan veel misverstanden over wat goede natuurlijke producten zijn: dit hangt af van je haartype en de pH-waarde: baking soda (zuiveringszout) heeft bijvoorbeeld een te hoge pH-waarde en beschadigt de hoofdhuid en haar.
-enkel met water (dit wordt soms wel eens Water Only/Rinse Only genoemd).
Dit vraagt vaak heel veel geduld, periodes van vet/’vies’ ogend haar, een lange adem en is niet geschikt voor iedereen/elk haartype. Deze Nederlandse en Engelstalige Facebook groep gaan verder op low/no poo in.
Ik waste mijn haar eerst elke dag omdat mijn haar snel vet werd. Het duurde bij mij jaren om dit af te bouwen. Op een gegeven moment kon ik mijn haar 1 keer per week met verdunde shampoo met sulfaten wassen (ik deed in een shampoo-fles circa 10% is shampoo en 90% water). Mijn hoofdhuid werd hier minder droog en schilferig van. Inmiddels was ik 1 keer per week mijn haar met kruiden. Mijn haar moet hier aan wennen: ondanks dat het er prima en niet vet uitziet voelt het wel wat vettig. Ik wil mijn hoofdhuid en haar de tijd geven om hier aan te wennen.
Wil je je haar wassen? De onderstaande stappen helpen je verder:
Stap 1. Kam of borstel je haar voordat je het gaat wassen
Haren kunnen ernaar neigen om te gaan klitten als je het wast. Deze stap helpt dit zoveel mogelijk te voorkomen.
Stap 2. Bereid je haren voor met kokosolie
Conditioner sluit haarschubben. Hierdoor kan je haar glanzend en stevig aanvoelen. Er kunnen verschillende ingrediënten in een conditioner zitten, zoals 100% plantaardige olie (hier wordt geen minerale olie mee bedoeld). Wat exact bij jou past qua conditioner hangt af van jouw haartype en wensen.
Als je jouw haar wilt behandelen met plantaardige olie als conditioner, is 100% pure kokosolie wetenschappelijk gezien de beste keuze. Het dringt het diepste in je haar door, hydrateert je haar, kan soms helpen om klitten te voorkomen en er wordt gedacht dat het haarschubben minder open laat staan; ideaal om te gebruiken voordat je je haar gaat wassen.
Gebruik voordat jij je haren gaat wassen wat 100% biologische pure kokosolie in je haar en laat dit een poos (minstens 20 minuten) intrekken. Doe dit ongeveer elke 2 weken of 1 keer per maand, anders kan je haar te vet en zwaar worden. Als je deze stap toepast, sla je stap 4A hieronder over.
Deze video gaat er verder op in:
Welke kokosolie kies je?
Meestal is kokosolie geraffineerd (bewerkt). Zorg er voor dat je 100% biologische, pure kokosolie en geen verwaterd product gebruikt. Kies verder voor kokosolie uit een glazen in plaats van een plastic pot, omdat plastic (mogelijk) hormoonverstorende stoffen af kan geven.
Het is uitdagend om 100% pure, biologische/onbewerkte virgin kokosolie te vinden in een glazen verpakking, die voldoet aan 5 aandachtspunten. Royal Green heeft een biologische Extra Virgin versie van 325 ml en 1400 ml, deze heeft een Great Taste Award gewonnen in 2018.
Kokosolie voor andere doeleinden
Kokosolie kan ook worden gebruikt om te koken en in sommige gevallen is het tevens geschikt om te gebruiken op je huid.
Andere olie voor in je haar
Soms wordt er ook wel arganolie, jojoba olie en neem olie gebruikt om in het haar te doen voor het wassen, deze oliën kun je ook voor op je huid gebruiken. Hier vind je belangrijke aandachtspunten als je een olie wilt gebruiken (sommige olie vind ik bijvoorbeeld onprettig ruiken).
Stap 3. Was je haren met warm water
Maak je haren nat met (lauw)warm (geen heet) water. Zo open je de haarschubben wat helpt om shampoo in te brengen.
Doe shampoo in je haren. Zeep kan voor klitten in je haar zorgen. Was/spoel je haren met shampoo heel rustig op een lauwe temperatuur, dit helpt om te ontvetten en om klitten/ te voorkomen. Spoel shampoo zeer goed uit, zo kan je schilfers die op roos lijken voorkomen.
Sommige HSP wassen hun haren 2 keer achter elkaar: dit is over het algemeen niet aan te raden omdat dit nog meer de haarschubben opent. Soms kan het wel helpen om bijvoorbeeld de kokosolie er beter uit te spoelen.
Stap 4. Sluit je haarschubben
Doordat je (lauw)warm water hebt gebruikt staan je haarschubben open. Er ontstaat een onregelmatig oppervlak waardoor haren er slap, dof en/of pluizig uit kunnen zien. Deze 2 opties helpen om je haarschubben weer te sluiten, kies voor 1 van deze opties:
Alleen voor als je stap 2 hebt overgeslagen: Optie A) Breng (bij voorkeur met koud water) conditioner in
Je kunt na elke wasbeurt conditioner aanbrengen en deze bijvoorbeeld met je handen door je haren verspreiden (dit kan ook met een speciale wet brush, maar die zijn vaak van plastic en mogelijk hormoon verstorend).
Je kunt je conditioner circa 2 minuten laten intrekken. Spoel conditioner zeer goed uit, zo voorkom je schilfers die op roos lijken. Warm water lost conditioner op, daarom kun je voor deze stap koud (koel, niet ijskoud) water gebruiken; dit helpt om je haarschubben te sluiten en om alle hydraterende ingrediënten in de conditioner te blijven behouden.
Optie B) Spoel na met wat verdunde azijn
Naspoelen met wat azijn zorgt ervoor dat:
- Je haren minder kunnen klitten.
- De pH-waarde van de hoofdhuid kan herstellen.
- Micro-organismen minder kunnen groeien.
- Restanten van (shampoo/conditioner) producten verwijderd kunnen worden
- Je haren kunnen glanzen.
Pas op voor je ogen en doe eventuele lenzen uit voordat je deze stap toepast. Gebruik 1 eetlepel (biologische) appelazijn op 6 dl. water of doe 1-2 eetlepels in een beker water; doe dit in een lege shampoo fles zodat je de azijnspoeling goed over je haar kan verdelen. Masseer de azijnspoeling in je haar. Laat de azijnspoeling circa 1-3 minuten intrekken en spoel het vervolgens uit met water.
Gebruik bij voorkeur telkens koud (koel, niet ijskoud) voor deze stap, dit helpt om de haarschubben te sluiten. Als je haar droog is zou je de azijngeur niet meer moeten ruiken.
Let op: azijn kan je haar uitdrogen als je dit te vaak gebruikt, gebruik dit bijvoorbeeld maximaal 1 keer per week. Als je azijn te intens vindt ruiken/onprettig vindt (ook na het opdrogen), sla deze stap dan over.
Stap 5. Sluit af met koud water
Spoel je haren na het wassen/gebruiken van conditioner/azijn nog even uit met koud (koel, niet ijskoud) water; zo kunnen de haarschubben weer sluiten. Dit kan helpen om je haar weer te laten glanzen en om op lange termijn slijtage en gespleten haarpunten te voorkomen. Sommige mensen zijn bang dat koud water de bloedvaten in de hoofdhuid vernauwt, richt de waterstraal vooral op de onderkant van je haren in plaats van op je hoofdhuid.
Stap 6. Dep je haar nadat het nat is voorzichtig droog
Laat je haar bij voorkeur natuurlijk opdrogen. Gebruik een zachte handdoek/katoenen doek (sommige HSP gebruiken een oud katoenen T-shirt).
Tot slot: koud (koel) water kan voor HSP te intens zijn. Als dit zo is, zorg er dan voor dat het water waarmee je naspoelt iets koeler is dan het warme water waarmee jij je haren hebt gewassen met shampoo. Misschien is water op kamertemperatuur bijvoorbeeld wel goed te doen.
Stap 7. Optie: voeg 100% plantaardige olie toe
Soms (afhankelijk van je haartype en wensen) hebben HSP baat bij het toevoegen van een paar druppeltjes olie in de punten van de haren na het wassen. Dit kun je met een pipetje doseren en toevoegen aan je haar en bijvoorbeeld met een borstel verdelen. Je kunt hiervoor kokosolie, arganolie, jojoba olie en neem olie gebruiken (zie de hierboven genoemde tips hierover).
Haarverzorging tip 7. Verzorg je haar na aanraking met zout of chloor
Is je haar in contact geweest met zout (zeewater) of chloor (zwembad water)? Spoel je haar na met ‘gewoon’ water.
Haarverzorging tip 8. Verblijf in een gezonde omgeving en lucht
Is de lucht in je huis droog? Zet dan wat bakjes water neer, bijvoorbeeld boven of aan de verwarming.
Haarverzorging tip 9. Raadpleeg bij klachten een arts
Heb je haarklachten, valt het bijvoorbeeld onverklaarbaar uit? Raadpleeg een arts. Soms kunnen lichamelijke problemen (zoals een ijzertekort) zorgen voor haarproblemen.
Haarverzorging tip 10. Ontspan
Deze tips helpen je verder om te ontspannen. Verder kun je een satijnen kussensloop gebruiken als je gaat slapen; sommig haar klit hier minder door. Let erop dat je satijn afkomstig is van biologisch natuurlijk materiaal zoals katoen en niet van synthetisch materiaal: dit draagt bij aan de plastic soep.
Haarverzorging tip 11. Vind een fijne kapper
Dat een kapper je haar mooi kan knippen is één ding, de manier waarop en je gevoel hoe je wordt geholpen is ook belangrijk. Laat je knippen door iemand die én je haar mooi kan knippen én waar jij je prettig bij voelt.
Er bestaan natuurkappers en biologische kappers waar HSP soms iets aan hebben. De term natuurkapper is niet beschermd: dit betekent dat er alsnog stoffen gebruikt kunnen worden die ondermijnen. Soms kan je ook je eigen shampoo en dergelijke meenemen naar een ‘gewone’ kapper; je kunt dit vooraf overleggen.
Ik werk samen met bol.com. Dit artikel bevat daarom affiliate links. Als je via de links in dit artikel iets bij bol.com bestelt krijg ik hier een kleine vergoeding voor en steun je mij. Dit waardeer ik zeer! Jij betaalt niets extra.
Vond je dit artikel waardevol? Doneer!
Heb je iets aan dit artikel gehad? Je doet mij een groot plezier met een donatie :). Daarmee ondersteun je mij om nog meer informatieve en inspirerende artikelen te kunnen delen in de toekomst. Elk bedrag (klein of groot) is heel welkom. Doneren kan al vanaf €2,-! Klik hier om te doneren >>>
Over Femke de Grijs
Als kind stond ik van nature in contact met fijnstoffelijke dimensies. Toen ik erachter kwam dat mijn omgeving niet waarnam wat ik waarnam, werd ik bang voor andermans mening hierover en sloot ik mij hiervoor af.
Jarenlang onderdrukte ik mijn paranormaliteit en hoogsensitiviteit en leefde ik vanuit mijn ratio. Ik cijferde mijzelf (spirituele essentie) weg en leefde naar de verwachtingen van de buitenwereld. Dit gaf op den duur fysieke, emotionele en mentale klachten zoals uitputting en somberheid. In het reguliere circuit liep ik vast.
Ik voelde dat ik het roer om mocht gooien, leerde de vruchten van mijn sensitiviteit plukken en ging mijn droom leven. Zo kwam ik tot bloei. Mijn levenspartner Mathijs en ik verkochten ons huis in Nederland. Sinds 2017 reizen wij voor onbepaalde tijd samen met hond Juultje (geboren in 2022) de wereld over.
Ben jij een ambitieuze spirituele vrouw en wil ook bezield leven? Ik help jou graag, bijvoorbeeld via mijn gratis E-book, blogs en begeleiding.