Ongeveer 1 op de 5 mensen is een hoogsensitief persoon (HSP) en herkent zich in deze HSP kenmerken. HSP mensen hebben een relatief gevoelig zenuwstelsel. Prikkels kunnen ten opzichte van niet-HSP extra binnen komen. Dit heeft voordelen: zo kunnen ze intens van dingen en dieren genieten.
HSP voelen zich van nature vaak verbonden met de natuur en dieren. Dieren kunnen allerlei algemene, fysieke, emotionele, mentale en relationele voordelen geven:
Algemeen voordeel:
1. Dieren verhogen de kwaliteit van je leven
Mensen worden zich steeds bewuster van dieren, hun bewustzijn breidt uit. Waar men vroeger vaak nog dacht dat een dier een ‘ding’ was, ervaart men nu steeds meer dat een dier een levend wezen is en bijvoorbeeld ook emoties kent. Iets wat HSP ook vaak (als kind al) diep van binnen zo voelen. HSP ervaren vaak dat een huisdier bijvoorbeeld niet ‘Je dier’ is en ‘van hen’ is. Ze voelen diep van binnen dat dieren net zoals mensen ‘geen eigenaar’ kunnen hebben. Ze kunnen daarom moeite hebben met het woord ‘baasje’ of ‘eigenaar’, en zien zichzelf meer als een ‘medewezen’, of als zij voor een dier zorgen als een verzorger of liefdevol ‘doorgeefluik’.
HSP hebben eerlijkheid en rechtvaardigheid vaak hoog in het vaandel staan. Ze komen meestal op voor de rechten van dieren, ze kunnen (helemaal als ze indigo kind kwaliteiten hebben) strijdvaardig zijn. Wellicht zamel je geld in om de dieren in een ander continent een warm hart onder de riem te steken, of verzamel je handtekeningen zodat bont wordt verboden…
Dierendag
Ilse Winter uit Tsjechië schreef in 1927 een brief aan de voorzitster van de wereldvereniging van de dierenbescherming: Margaret Ford. Ilse stelde voor om 1 dag per jaar aan dieren te denken, zodat mensen zich er bewust van worden dat dieren rechten hebben en beschermd moeten worden. Ford vond dit een goed idee. Zo ontstond Werelddierendag (in het Engels World Animal Day), wat doorgaans dierendag wordt genoemd.
De datum waarop dierendag gevierd wordt (4 oktober) is gebaseerd op de feestdag van heilige Franciscus van Assisi. Hij leefde rond 1200 en zette zich onder meer in voor dieren. De eerste dierendag vond plaats in 1930.
Gaandeweg werd dierendag steeds ‘groter’. Zo kreeg het dierenrechtenactivisme meer belangstelling en werden kinderen meer betrokken bij dierendag. Daarnaast werd het commerciëler; iets waar bij sommige HSP de nekharen van overeind gaan staan ;). Dierendag is echter meer dan dat. Het is een uitnodiging om je bewust te verbinden met de dieren, wellicht iets voor hen te betekenen en bovenal te doen wat goed voelt voor jou. En waarom zou je dit maar 1 dag per jaar doen?!
Een dier kan fysieke, emotionele, mentale en sociale steun geven. Dieren kunnen op die manier de kwaliteit van je leven verhogen. Hieronder staan wat voordelen van wat dieren kunnen brengen op een rijtje. Ieder mens en ieder dier is uniek; wat een dier je precies kan brengen, varieert van persoon tot persoon.
Fysieke voordelen:
2. Dieren zijn gezond
Dieren kunnen een positieve bijdrage aan je gezondheid leveren. Zo kan een blindengeleidehond je fysiek helpen als je blind bent en ertoe bijdragen dat je zelfstandig kan zijn.
Naast dat de aanwezigheid van een dier verder helend kan zijn, kunnen dieren je motiveren om meer te ondernemen en om een routine aan te brengen in je dag. Denk maar aan wandelen met een hond (en conditie opbouwen), naar de dierenwinkel gaan, naar de manage gaan et cetera. Daarnaast zorgen dieren voor balans in de natuur; mest kan bijvoorbeeld weer worden gebruikt om groenten te laten groeien en bijen kunnen ervoor zorgen dat bloemen worden bevrucht en blijven voortbestaan. Iets wat jou (onbewust) ook dient.
Emotionele voordelen:
3. Een dier accepteert je zoals je bent
Een dier kan je het gevoel geven dat hij/zij je onvoorwaardelijk accepteert, begrijpt en niet oordeelt; alsof het geen vooroordelen of ‘dubbele agenda; heeft. Je weet wat je aan ze hebt. Een dier vertelt je niet wat je ‘moet’ doen.
4. Voor een dier doe jij ertoe
Een dier kan met je communiceren en je het gevoel geven dat je ertoe doet en belangrijk bent. Bijvoorbeeld als je thuiskomt na een lange werkdag en je hond je kwispelend met blije ogen begroet of als je kat even op je schoot komt zitten om te spinnen. Sommige dieren zijn wellicht afhankelijk van je verzorging; zien dat zij het dankzij jou goed hebben, kan je blij maken.
5. Een dier kan je goed aanvoelen
En dier kan je goed aanvoelen en een gevoel van diepe verbinding geven. Door je met een dier te verbinden (bijvoorbeeld door (telepathisch) met een dier te praten of ermee te spelen of gewoon samen te zijn) kun je een band met een dier opbouwen en eenheid en plezier ervaren. Een leuk voorbeeld hiervan is HSP Els Basten; zij communiceert met dieren.
6. Dieren geven vreugde
Het gedrag van dieren kan bovendien ook schattig, grappig en leuk zijn en vreugde brengen.
7. Dieren geven warmte
De fysieke aanraking en knuffelen met een dier kan een warm gevoel geven. Door te knuffelen maak je bovendien een stress verlagend hormoon (oxytocine) aan.
8. Dieren geven rust
Dieren kunnen je helpen om te kalmeren en tot rust te komen.
9. Dieren troosten
Een dier kan je je troosten bij een verlies of teleurstelling, bijvoorbeeld als je te moe bent om uit bed te komen.
10. Dieren helpen bij eenzaamheid
Soms helpen dieren ook tegen eenzaamheid, depressie, angst of mensen die snel emotioneel zijn. Sommige psychotherapeuten hebben zelfs bewust een dier in hun praktijkruimte, omdat ze merken dat bijvoorbeeld gespannen of angstige cliënten hier rustiger en relaxter van worden. Hun sessies worden hierdoor efficiënter.
Mentale voordelen:
11. Dieren helpen tegen piekeren
Onbewust geeft een dier je iets om je op te focussen en voor te leven, naast jezelf. Het helpt je in die zin tegen piekeren. Een dier kan veel leuke en intensieve afleiding geven, denk maar aan het zien of zorgen voor jonge dieren zoals kittens.
12. Dieren kunnen positieve herinneringen oproepen
Misschien zie je een kat op straat voorbij komen, die je doet denken aan een kat die je vroeger had waarmee je het fijn had. Zo’n warme herinnering geeft energie!
13. Dieren ondersteunen kinderen
Dieren kunnen ook een positieve invloed hebben op kinderen;
- Het zelfvertrouwen van een kind kan toenemen doordat er een (huis)dier aanwezig is.
- Een kind kan (onder toezicht van een volwassene) leren wat het is om voor een ander te zorgen. Naast zorgzaamheid kunnen ook andere kwaliteiten zoals verantwoordelijkheid, empathie en compassie kunnen worden versterkt.
- Ervaringen die het kind rondom het dier opdoet, zoals geboorte en dood kunnen later helpen om met deze onderwerpen gemakkelijker om te gaan, bijvoorbeeld als emoties worden geuit en hierover wordt gedeeld.
Sociale voordelen:
14. Dieren veranderen de sfeer ten positieve
Als een dier aanwezig is reageren mensen vaak meer ontspannen, sociaal en accepteren ze anderen makkelijker. Dieren kunnen een soort ‘ijsbreker’ zijn.
- Als een dier zoals een hond in de klas wordt genomen worden kinderen vaak rustig; de aandacht wordt gericht op 1 ding.
- In sommige omgevingen kunnen dieren helpen om de leerprestaties te verbeteren.
- Ook in verzorgingstehuizen kan door de aanwezigheid van dieren de sfeer worden verbeterd.
Dit filmpje met o.a. Stichting Zorgdier gaat er dieper op in:
- In relaties geven (huis)dieren vaak een gevoel van vreugde. (Onbewust) kan je ook zien hoe je partner reageert op een dier en omgaat met verantwoordelijkheid, ziekte, delen en andere aspecten die bij een dier komen kijken. Door de aanwezigheid van een (huis)dier kan stress verminderen in een relatie en sociale interactie met anderen worden verhoogd.
15. Dieren helpen om contact te maken
Dieren helpen om contact te maken met anderen. Heb je een hond? Grote kans dat je leuke nieuwe mensen ontmoet gedurende je hondenwandeling of training. Of dat je dankzij je cavia leuke gesprekken hebt met de verkoper in de dierenwinkel of dankzij je vis bij met de dierenarts in de wachtkamer een inspirerend gesprek opdoet.
Mensen met autisme, leerproblemen of andere klachten kunnen soms gemakkelijker contact met dieren, in plaats van mensen maken. Een dier kan helpen om met stress en frustratie om te leren gaan en om ook gemakkelijker contact te maken met mensen.
The Horse Boy (de paardenjongen):
Deze documentaire gaat dieper in op een jongen met autisme en zijn band met paarden:
Klik hier om het boek over De Paardenjongen te lezen>>>
Dolfijnen
Dean Bernal heeft een bijzondere band met dolfijn JoJo. Update: de bijbehorende video is helaas niet meer beschikbaar.
Tot slot: je ‘moet’ niets; doe vooral wat goed voor jou voelt! Hieronder vind je wat manieren hoe je dierendag kan vieren.
Dierendag activiteiten: de leukste op een rij
1. Maak contact
Naast dat mensen hoogsensitief kunnen zijn, kunnen dieren ook hoogsensititief zijn. Voel wat voor jou een fijne manier is om contact te maken met dieren; dit kan al heel simpel door naar een park te gaan en verbinding te maken met vogels of andere dieren die je daar ziet. Sommige HSP vinden het fijn om hier dier een healing te geven en ervaren daarbij contact.
Een huisdier zoals een hond ‘houden’ is slechts in sommige gevallen echt geschikt. Sommige HSP hebben er bijvoorbeeld moeite mee dat dieren in huis worden gehouden; ze kunnen het ervaren als ‘gevangenschap’, of hebben er moeite mee dat dieren met andere dieren gevoed worden. Een andere reden kan zijn dat je niet genoeg tijd en aandacht aan een dier kan besteden. Wees hierin eerlijk naar jezelf!
Sommige HSP laten wel eens een hond in de buurt of van het asiel uit, passen op een dier op, geven de vissen van de buren te eten of werken als vrijwilliger op de vogel- of egelopvang. Kies wat bij je past: voor sommige HSP is de energie die op een asiel heerst, te intensief.
2. Uit je dankbaarheid
Dit is de meest bekende manier om dierendag te vieren; meestal krijgen (huis)dieren een cadeautje zoals een speeltje of mand of lekkernij.
In deze blog deel ik tips rondom hondenvoeding die je hier verder bij helpen. Je kunt bijvoorbeeld zelf een menu samenstellen voor een hond of kat, dit wordt ook wel biologisch adequate rauwe voeding of BARF genoemd. Deze boeken gaan bijvoorbeeld in op BARF:
–Rauw voer – natuurlijk in de voerbak (dit boek vond ik vrij theoretisch, hoofdstuk 4 vond ik het meest praktisch)
–Rauwe voeding voor honden (dit boek vond ik het meest praktisch)
–Voer voor carnivoren.
Dierendag is echter meer dan dat….. Naast dat je bewust de tijd kunt nemen voor je dier en ‘m extra kunt verwennen (dit kan ook middels knuffelen of uitlaten) kun je ook het volgende doen;
3. Wees creatief
Op basisscholen wordt vaak ook aandacht besteed aan dierendag. Soms nemen kinderen een knuffel of een huisdier mee naar school, wordt er voorgelezen uit boeken over dieren of worden er knutselwerkjes gemaakt. Iets dat je als ouder/verzorger/oppas natuurlijk ook leuk zelf kan doen!
Misschien vind je het ook leuk om een dier op de foto te leggen, te tekenen of te schilderen.
4. Sta eens stil bij je eten:
1: Word je bewust van de afkomst van het eten:
Wat voor plantaardige producten gebruik je?
Plantaardige producten die op een diervriendelijke manier (bijvoorbeeld biologisch) zijn geproduceerd helpen dieren. Meer dan 70% van alle landbouwgrond wordt gebruikt voor veeteelt. Een belangrijke oorzaak van de opwarming van de aarde is volgens onder meer de Nederlandse Vereniging voor Veganisme en de film Meat the truth de veehouderij, vanwege de broeikasgassen zoals methaan en CO2 die daarbij vrij komen. Door plantaardig te eten, draag je verder bij aan een alternatief en een schonere, leefbare aarde.
Wat voor dierlijke producten gebruik je?
Denk maar aan eieren, honing, melk of zuivel; haal je ze lokaal bij de buurvrouw op de hoek, zijn ze biologisch of ‘scharrel’? Hier vind je wat keurmerken waar je op kan letten. Voel wat bij je past.
Wees je bewust van in welke producten (vaak ongemerkt) dierlijke producten zitten. Denk maar aan:
- Gelatine in sommige verjaardagstaarten of medicijncapsules.
- Kroepoek (dit is gemaakt van garnalen; een plantaardig alternatief is cassave kroepoek).
- Trassi (gemaakt van garnalen)
- Kaas (hier wordt vaak stremsel van gebruikt dat afkomstig is van kalfjes; een plantaardig alternatief is kaas met vegetarisch of microbieel stremsel).
- Bepaalde E-nummers zoals E920 L-cysteïne (dit wordt ook wel broodverbeteraar genoemd en kan gemaakt zijn van varkensharen of kippenveren). Overigens kunnen in brood ook andere dierlijke producten zoals dierlijke boter zitten: hier vind je diervriendelijke en ‘dierloze’ broodalternatieven)
- Cochenille (dit is een rode kleurstof, die afkomstig is van schildluizen. Een andere naam hiervoor is Karmijnzuur. Het kan zitten in bijvoorbeeld rode M&M’s en roze koeken of snoepjes).
- Dierlijke bouillon, zoals van vlees of gevogelte.
- Hier vind je een volledige lijst met ‘instinkers’.
Eet je vlees of vis?
Sta bewust stil bij hoe dieren hebben geleefd en kies wat voor vlees of vis je wilt consumeren. Een dier dat in de Bio industrie heeft geleefd, heeft een andere energie dan een dier dat op een biologische boerderij heeft gewoond. Als je hoogsensitief bent kun je (onbewust) oppikken hoe de dieren hebben geleefd, en bijvoorbeeld of een dier stress heeft gehad of antibiotica heeft gekregen. HSP kunnen zelfs door een dier te eten dat stress heeft gehad, stress overnemen van een dier. HSP hebben daarom vaak baat bij biologisch vlees.
Wist je dat…
Er iedere dag alleen al in Nederland 400.000 dieren worden gegeten? Stichting Wakker dier roept mensen op om op 4 oktober bewust geen vlees te eten. Ik vind het een mooie uitnodiging om eens bewust stil te staan bij wat je eet en wat je wil eten, niet alleen 4 oktober maar 365 dagen per jaar. Een dagje per week minder en/of juist biologisch per week vlees eten, draagt al bij aan een mooiere wereld :).
Eet je geen vlees?
Sommige HSP voelen diep in zichzelf dat zij niet willen dat er levende wezens gedood worden voor hen. Ze dragen dieren en hun leven een warm hart toe. Vanuit compassie en liefde voor dieren kunnen ze ervoor kiezen om geen vlees en vis te eten.
Dit wordt ook wel ‘vegetarisch eten, een vegetarisch dieet of of vegetarische levenswijze genoemd. Een vegetariër eet geen vlees of vis, maar wel eieren en melk. Een vegetariër ‘bespaart’ als die zijn leven lang vegetarisch eet gemiddeld 1167 dierenlevens (exclusief schaal-en schelpdieren en vissen)!
Bron van deze berekening: Vegetariërsbond. Uiteraard is iedereen uniek en staan deze getallen niet vast.
Er zijn diverse manieren hoe je ‘dierloos’ kan eten. Sommige mensen eten bijvoorbeeld geen vlees maar wel wel vis, dit wordt ook wel Pescotariër genoemd. Anderen gebruiken helemaal geen dierlijke producten en worden veganist genoemd. Belangrijk is niet de naam, maar dat je doet wat goed voor jou voelt. Vergeet daarbij nooit jezelf; dieren zullen nooit willen dat jij lijdt en jezelf geweld aandoet.
Hier vind je meer informatie over een vegetarische en veganistische levensstijl, bijvoorbeeld waar je op moet letten, wat goede vleesvervangers zijn en waar je lekkere recepten en restaurants vindt.
2: Wees dankbaar
Sommige mensen eten dieren en dierlijke producten als ‘dingen’; dit kan ook anders.
Je kunt bijvoorbeeld een soort ritueel doen gedurende je het eten bereidt en heel mindfull (bewust) en met liefde koken. Voordat het eten wordt gegeten kan het eten ook worden gezegend (soms bidden mensen) en bewust stil worden gestaan bij het de oorsprong van waar het eten vandaan komt. Bedank bijvoorbeeld het dier voordat je het consumeert. Dankbaarheid zorgt ervoor dat je meer kan genieten en energie optimaal laat stromen!
5. Wees je bewust van je verzorgingsproducten en cosmetica
In sommige verzorgingsproducten en cosmetica zitten dierlijke ingrediënten, zoals karmijnzuur (wat gemaakt is van luizen) of bijenwas. HSP hebben er vaak geen behoefte aan dat er wezens zijn gedood voor hun bestaan/uiterlijk, en worden gesmeerd op hun lichaam. Voel zelf wat prettig voor je is. Houd in ieder geval als HSP rekening met hormoonverstorende stoffen in verzorgingsproducten en cosmetica!
Daarnaast worden sommige verzorgingsproducten getest op dieren. Hier vind je een lijst met Dierproefvrije cosmetica. Zo weet je zeker dat er niet getest is op dieren en dieren hebben geleden.
Dit filmpje van De Groene Meisjes ook gaat dieper in op cosmetica die geschikt is voor vegans (en is gemaakt zonder dierlijke producten):
6. Wees je bewust van je kleding
Wat voor kleding en schoenen wil je dragen? En zijn deze materialen afkomstig van dieren (zoals leer, wol, zijde, dons) of niet? Kies wat bij je past :).
7. Kies voor een fijn interieur
Wat voor tapijt heb je? Van welk materiaal is je bank gemaakt? Wat voor dekbedden gebruik je (met/zonder dons)? Hou je van schapenvachtjes (en zijn ze ‘echt’ of ‘nep’)? Van welk materiaal zijn je kaarsen gemaakt? Voel wat bij je past!
HSP worden vaak vrolijk van schoonmaakmiddelen zoals afwasmiddel en handzeep die diervriendelijk zijn, dit zijn vaak ecologische en biologische schoonmaakmiddelen zoals Sonnet. Voorkom dat er in je middel geen stof zit die toxisch is voor bijvoorbeeld waterorganismen.
8. Richt je tuin diervriendelijk in
Gebruik geen chemische en dieronvriendelijke bestrijdingsmiddelen zoals Round-Up. Hier wordt wat anders mee bedoelt dan dat je wespen of muggen uit je tuin probeert te weren middels limonade of citronella of iets dergelijks ;). Zorg ervoor dat je tuin diervriendelijk is, bijvoorbeeld voor egels, vogels en bijen.
9. Kies uitjes die bij je passen
De dierentuin, het circus, de kinderboerderij, grote aquaria of parken waarin zeedieren leven… Sommige HSP pikken direct (on)bewust op of een dier al dan niet gelukkig is en nemen deze gevoelens over. Ze worstelen met afschermen/afsluiten en kunnen gesloopt thuiskomen van dit soort gelegenheden als ze hun hoogsensitiviteit nog niet goed beheersen.
Het kan gelukkig ook anders! Kies uitjes waar je wel bij van wordt.
Floortje Naar het einde van de wereld
Floortje Dessing reist naar Tanzania. Ze ontmoet de Argentijnse Herman en Candelaria Zappen hun 4 kinderen. Deze familie reist bijna veertien jaar non-stop de wereld rond in een auto uit 1928. Ze proberen afgelegen gebieden te bezoeken. Hun kinderen maken via deze weg op een leuke manier kennis met dieren. Wat is er leuker dan op deze manier meer over dieren te weten te komen! Ik vond het inspirerend om te kijken. Klik hier om de aflevering te zien.
10. Kies hobby’s die je versterken
Hou je van paardrijden? Of trainen van honden? Of heb je andere hobby’s die verband houden met dieren zoals vissen?
Paarden- of hondenraces of trainingen draaien soms erg om prestatie. Dit geeft vaak niet alleen het dier zelf stress, maar ook de eigenaar en visa versa. Er kan een vicieuze cirkel ontstaan…
HSP houden meestal niet zo van presteren en targets; het geeft ze stress. Dit kan ook anders. Veel HSP houden van ‘natuurlijke’ manieren, zoals natuurijk paardrijden. Er bestaan hier diverse organisaties in, zoals Centered Riding. Voel dan wat voor manier bij je past.
Wat als je dier niet zo leuk is…
Soms kunnen dieren bijten, krabben, niet luisteren… Of misschien ben je wel allergisch voor kattenharen of specifieke dieren. Dan kun je deze tips toepassen:
- Onderzoek wat wat er met het dier aan de hand is (soms veroorzaken bepaalde ziektes of trauma’s ‘naar’ gedrag) en raadpleeg bij klachten altijd een arts. Veel hoogsensitieve mensen houden van een holistische aanpak, kies bijvoorbeeld voor een holistische dierenarts. Er zijn allerlei alternatieve geneeswijzen voor dieren, bijvoorbeeld:
– Healing voor dieren
– Homeopathie voor dieren
– Reiki voor dieren
– Bloesems voor dieren
– Massage voor dieren
– Acupunctuur voor dieren
– Kruiden (bijvoorbeeld Chinese kruiden) voor dieren - Onderzoek wat het dier je wil vertellen. Gebruik je intuïtie. Als deze nog niet optimaal ontwikkeld is kun je bijvoorbeeld gebruik maken van een spiertest, dierentolk of symbolenboek zoals ‘Als de dieren spreken konden‘ van Beerlandt.
Klik voor meer informatie over het boek & ontvang het direct via bol.com >>>
Ik werk samen met bol.com. Dit artikel bevat daarom affiliate links. Als je via de links in dit artikel iets bij bol.com bestelt krijg ik hier een kleine vergoeding voor en steun je mij. Dit waardeer ik zeer! Jij betaalt niets extra.
Heb je hier iets aan gehad? Doneer!
Heb je iets aan dit artikel gehad? Je doet mij een groot plezier met een donatie :). Daarmee ondersteun je mij om nog meer informatieve en inspirerende artikelen te kunnen delen in de toekomst. Doneren kan al vanaf €2,-! Klik hier om te doneren >>>
Over Femke de Grijs
Jarenlang zaten mijn hoogsensitiviteit en en paranormaliteit mij in de weg. Ik leefde vanuit mijn hoofd, had het gevoel dat ik niet écht leefde en ervoer geen werkelijke zingeving.
Verschillende momenten zijn voor mij een wake-upcall geweest, waaronder de hersenbloeding van mijn vader. Ik voelde de essentie van leven, dat het fysiek gezien in een split second over kan zijn en wat werkelijk belangrijk voor mij was: liefde ervaren, plezier hebben en genieten.
Ik besloot om hier naar te luisteren, leerde de vruchten van mijn sensitiviteit plukken en ging mijn droom leven. Mijn levenspartner Mathijs en ik verkochten ons huis in Nederland. Sinds 2017 reizen wij voor onbepaalde tijd samen met hond Juultje (geboren in 2022) de wereld over en…
Ben jij een ambitieuze vrouwelijke Oude Ziel en wil je jouw potentieel benutten, voluit leven en bloeien? Mijn tips deel ik graag met jou aan de hand van een holistische en spirituele benadering, bijvoorbeeld via mijn gratis E-book, blogs en begeleiding.
Aanvullende blogs:
- Persoonlijk nieuwtje: we hebben een pup
- Waarom ik geen herplaatshond redde
- HSP Els Basten over hoe zij met dieren communiceert
- Hondenwijsheid voor HSP: 11 dingen die ik van mijn hond Otje leerde
- Alles wat je moet weten over vegetarisch en veganistisch eten
P.S. Wat betekenen dieren en dierendag voor jou? Laat het hieronder weten!
P.S. Draag jij dieren ook een warm hart toe? Ik zou het erg waarderen als je dit bericht wil delen!
Laat een reactie achter